تفاوت بین VoIP و SIP چیست و چرا اهمیت دارد؟

در سال‌های اخیر تماس تلفنی فقط محدود به خط ثابت و سیم مسی نیست. بسیاری از تماس‌ها امروز از مسیر اینترنت و شبکه‌های کامپیوتری عبور می‌کنند؛ چه در خانه با اپلیکیشن‌ها و چه در شرکت‌ها با تلفن‌های تحت شبکه. در همین فضا دو واژه زیاد شنیده می‌شود: VoIP و SIP. شباهت ظاهری این دو باعث شده خیلی‌ها آن‌ها را یکی بدانند، اما از نظر فنی «هم‌سطح» نیستند. VoIP یک مفهوم و روش کلی برای انتقال صدا روی شبکه IP است، در حالی‌که SIP یکی از پروتکل‌هایی است که برای کنترل و مدیریت برقراری تماس در بسیاری از سیستم‌های VoIP استفاده می‌شود.

---

VoIP: خودِ ایده تماس روی اینترنت و شبکه IP

VoIP مخفف Voice over IP است؛ یعنی «صدا روی پروتکل اینترنت». وقتی شما صحبت می‌کنید، سیستم VoIP صدای آنالوگ را به داده دیجیتال تبدیل می‌کند، سپس این داده را به بسته‌های کوچک شبکه‌ای تقسیم می‌کند تا از مسیر اینترنت یا شبکه داخلی عبور کند. در مقصد همین بسته‌ها دوباره کنار هم قرار می‌گیرند و به صدا تبدیل می‌شوند تا طرف مقابل شما را بشنود. پس VoIP بیشتر از اینکه یک ابزار واحد باشد، یک چارچوب است: مجموعه‌ای از روش‌ها و فناوری‌ها که هدفش این است تماس تلفنی را روی بستر IP ممکن کند.

در دنیای واقعی، VoIP می‌تواند شکل‌های مختلف داشته باشد. گاهی تلفن‌های سخت‌افزاری IP در یک سازمان به یک مرکز تلفن (PBX) وصل هستند، گاهی یک نرم‌افزار روی لپ‌تاپ یا موبایل نقش تلفن را بازی می‌کند، و گاهی هم اپلیکیشن‌های ارتباطی تماس را از طریق اینترنت برقرار می‌کنند. همه این‌ها در یک نقطه مشترک‌اند: مسیر انتقال صدا «شبکه IP» است، نه شبکه تلفن سنتی.

---

SIP: پروتکلی برای اینکه تماس اصولاً برقرار شود

SIP مخفف Session Initiation Protocol است. ترجمه کاربردی‌اش این است: پروتکلی برای «شروع و مدیریت جلسه ارتباطی». در تماس تلفنی، «جلسه» همان ارتباط بین دو نفر یا چند نفر است. SIP مسئول این نیست که صدای شما را حمل کند؛ مسئول این است که تماس را از نظر منطقی و مدیریتی سرِپا کند. یعنی چه؟ یعنی وقتی شما شماره‌ای را می‌گیرید، سیستم باید بداند شما چه کسی هستید، طرف مقابل کجاست، تماس باید چطور زنگ بخورد، چه زمانی پاسخ داده شده، چه زمانی قطع شده، و اگر قرار است امکاناتی مثل انتقال تماس، پشت‌خطی یا کنفرانس فعال شود، همه این‌ها باید با یک زبان استاندارد بین تجهیزات و سرورها هماهنگ شود. SIP همان زبان هماهنگی است.

برای اینکه تصویر روشن‌تر شود، SIP را می‌توان شبیه «مدیر صحنه» در یک اجرای زنده دانست. مدیر صحنه تعیین می‌کند اجرا از چه زمانی شروع شود، چه کسی وارد صحنه شود، ارتباط بین اعضا چگونه برقرار بماند و چه زمانی اجرا تمام شود. اما خودِ محتوا و اجرای واقعی (یعنی صدای مکالمه) چیز دیگری است. SIP تماس را راه می‌اندازد و اداره می‌کند، اما صدا معمولاً از مسیر دیگری عبور می‌کند.

---

بعد از اینکه SIP تماس را راه انداخت، صدا چگونه جابه‌جا می‌شود؟

در بسیاری از سیستم‌های رایج، بعد از اینکه SIP تماس را برقرار کرد و دو طرف روی مشخصات فنی به توافق رسیدند، جریان واقعی صدا با پروتکل RTP منتقل می‌شود و اگر امنیت لازم باشد SRTP به‌کار می‌رود. این تفکیک مهم است چون باعث می‌شود برخی مشکلات را بهتر بفهمیم. ممکن است تماس «وصل شود» و حتی گوشی طرف مقابل «زنگ بخورد»، اما صدا یک‌طرفه باشد یا اصلاً شنیده نشود. در چنین حالتی معمولاً مشکل از مسیر انتقال صدا (RTP) یا مسائل شبکه مثل NAT و فایروال است، نه از خود SIP. برعکس، اگر مشکل شما این باشد که اصلاً تماس برقرار نمی‌شود یا ثبت خط روی سرور انجام نمی‌شود، احتمال بیشتری دارد که مسئله در بخش سیگنالینگ و تنظیمات SIP باشد.

---

چرا مردم این دو را اشتباه می‌گیرند؟

علت اصلی این است که در بسیاری از سرویس‌های سازمانی، «VoIP عملیاتی» اغلب با SIP پیاده‌سازی می‌شود؛ بنابراین کاربران تصور می‌کنند SIP همان VoIP است. در حالی‌که SIP فقط یکی از ابزارهای رایج برای مدیریت تماس در دنیای VoIP است. حتی اگر در یک سازمان از SIP استفاده شود، باز هم نام فناوری کلی تماس روی شبکه «VoIP» می‌ماند و SIP فقط نقش پروتکل کنترلی را بازی می‌کند.

از طرف دیگر، همه تماس‌های اینترنتی الزاماً SIP نیستند. برخی پلتفرم‌ها از روش‌های اختصاصی خودشان استفاده می‌کنند. پس VoIP می‌تواند وجود داشته باشد بدون اینکه SIP در کار باشد، و SIP هم می‌تواند برای انواع «جلسات ارتباطی» استفاده شود؛ مثل تماس تصویری یا کنفرانس چندنفره.

---

کیفیت تماس به VoIP مربوط است یا SIP؟

کیفیت صدا معمولاً بیشتر به VoIP به‌عنوان «تجربه تماس روی شبکه» مربوط می‌شود، اما دقیق‌تر اگر بگوییم به کیفیت شبکه و انتقال رسانه وابسته است. وقتی اینترنت دچار تاخیر زیاد، نوسان تاخیر (جیتر) یا از دست رفتن بسته‌ها شود، صدای تماس بریده‌بریده می‌شود، رباتی شنیده می‌شود یا با مکث می‌رسد. SIP در اینجا نقش مستقیم در کیفیت صدای منتقل‌شده ندارد؛ SIP بیشتر تضمین می‌کند تماس درست آغاز شود و امکانات تماس درست کار کند. کیفیت شنیداری بیشتر به مسیر رسانه (RTP/SRTP)، کیفیت شبکه، و انتخاب کُدک‌های صوتی وابسته است.

---

امنیت: SIP و صدا هرکدام مسیر امنیتی جدا دارند

در تماس‌های حرفه‌ای، امنیت یک لایه واحد نیست. معمولاً سیگنالینگ SIP را با TLS امن می‌کنند تا اطلاعات کنترلی تماس و هویت‌ها کمتر در معرض شنود یا دستکاری باشد. اما این کافی نیست، چون صدای واقعی مکالمه مسیر خودش را دارد. برای محافظت از خودِ صدا معمولاً SRTP استفاده می‌شود. اگر فقط یکی از این دو امن باشد، امنیت کامل نیست؛ چون یا کنترل تماس یا محتوای مکالمه ممکن است قابل شنود یا تغییر باشد.

---

جمع‌بندی دقیق و کاربردی

VoIP یعنی تماس تلفنی روی بستر IP؛ همان ایده و فناوری کلی که تماس را از شبکه تلفن سنتی به اینترنت و شبکه منتقل می‌کند. SIP یعنی پروتکل کنترل تماس که کمک می‌کند تماس شروع شود، مدیریت شود و پایان یابد. در بسیاری از پیاده‌سازی‌ها، SIP تماس را هماهنگ می‌کند و RTP یا SRTP صدا را منتقل می‌کند. شناخت این تفاوت باعث می‌شود هنگام انتخاب سرویس، درک امکانات تماس، و حتی در عیب‌یابی مشکلاتی مثل «وصل شدن بدون صدا» یا «ثبت نشدن خط»، دقیق‌تر و منطقی‌تر تصمیم بگیرید.