تاریخچه مودم‌های قابل حمل؛ از نخستین ایده تا ورود به ایران

آغاز راه: اختراع مودم

تاریخچه مودم به دهه‌ ۱۹۵۰ بازمی‌گردد؛ زمانی که برای نخستین بار در آمریکا و با هدف انتقال داده میان تجهیزات نظامی و تله‌تایپ‌ها، فناوری «مدولاسیون ـ دمدولاسیون» (Modem: Modulator–Demodulator) توسعه یافت. شرکت AT&T در سال ۱۹۶۲ با عرضه مودم Bell 103، نخستین مودم تجاری جهان را وارد بازار کرد. این دستگاه می‌توانست با سرعت ۳۰۰ بیت‌برثانیه داده‌ها را منتقل کند و پایه‌گذار شکل‌گیری ارتباطات دیجیتال امروزی شد.

ظهور مودم قابل حمل: از ابداع تا تجاری‌سازی

ایده یک مودم قابل حمل – دستگاهی کوچک که بتوان از آن در هر خط تلفنی استفاده کرد – در اوایل دهه ۱۹۶۰ مطرح شد. در همین دوران، رابرت وایت‌بریشت، دانشمند ناشنوا، با اختراع آکوستیک‌کاپلر اولین گام را برای ساخت یک مودم واقعاً قابل حمل برداشت؛ دستگاهی که با قرار گرفتن گوشی تلفن روی کپسول‌های لاستیکی، صوت را تبدیل به سیگنال دیجیتال می‌کرد.

تجاری‌سازی این فناوری در سال ۱۹۶۸ رخ داد، زمانی که شرکت Livermore Data Systems یکی از نخستین مودم‌های قابل حمل را روانه بازار کرد. این مودم‌ها برای استفاده روزنامه‌نگاران، پژوهشگران و کاربران سیار اهمیت زیادی داشتند و عملاً آغازگر عصر ارتباطات قابل حمل به شمار می‌روند.

تحول در دهه‌های بعد: کوچک‌تر، سریع‌تر، عمومی‌تر

طی دهه‌ ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰، مودم‌های آکوستیکی کوچک‌تر شدند و شرکت‌هایی مانند Novation و Commodore مودم‌های قابل حمل مناسب کاربران خانگی و علاقه‌مندان BBS را عرضه کردند.
در دهه‌ ۱۹۹۰ با گسترش لپ‌تاپ‌ها، مودم‌های PCMCIA و مدل‌های کوچک خارجی رواج یافتند و امکان اتصال سیار به اینترنت را برای کاربران تجاری و خانگی فراهم کردند.

با ورود به دهه ۲۰۰۰، مودم‌های USB موبایلی (2G/3G/4G) و سپس مودم‌های قابل حمل Wi-Fi یا همان هات‌اسپات‌های جیبی، معنای تازه‌ای به مفهوم «مودم قابل حمل» بخشیدند. این دستگاه‌ها بدون نیاز به خط تلفن و تنها با یک سیم‌کارت، اینترنت را در هر مکانی ارائه می‌دادند و وابستگی کاربران به خطوط ثابت تلفن را از بین بردند.

ورود مودم به ایران: از دانشگاه‌ها تا خانه‌ها

پروژه‌های اتصال ایران به شبکه‌های علمی جهان از سال ۱۳۶۶ (۱۹۸۷) آغاز شد و سرانجام در سال ۱۳۷۲ (۱۹۹۳)، ایران به‌عنوان دومین کشور خاورمیانه به اینترنت متصل شد. در این مرحله، مودم‌ها عمدتاً در دانشگاه‌ها، مؤسسات پژوهشی و برخی سازمان‌های دولتی مورد استفاده قرار می‌گرفتند و دسترسی عمومی هنوز فراهم نشده بود.

اما ورود مودم‌های قابل حمل خانگی به ایران عملاً با فعالیت نخستین ارائه‌دهنده خدمات اینترنتی (ISP) یعنی نشر اطلاعات رایانه‌ای، ندا (Neda Rayaneh) در سال‌های ۱۳۷۳–۱۳۷۴ (۱۹۹۴–۱۹۹۵) اتفاق افتاد. کاربران برای اتصال به اینترنت نیازمند مودم‌های خارجی کوچک بودند که به خط تلفن متصل می‌شدند و تقریباً قابل حمل محسوب می‌شدند؛ بسیاری از کاربران آن دوره این مودم‌ها را بین محل کار و منزل جابه‌جا می‌کردند.

عصر مودم‌های موبایلی در ایران

رشد مودم‌های قابل حمل نسل جدید در ایران از نیمه‌ دهه ۱۳۸۰ آغاز شد. با راه‌اندازی شبکه GSM توسط اپراتورهای تلفن همراه – به‌ویژه ایرانسل در سال ۱۳۸۵ – و گسترش اینترنت همراه، مودم‌های USB و بعدها مودم‌های 3G و 4G وارد بازار شدند.
از حدود سال ۱۳۹۳ به بعد، مودم‌های بی‌سیم قابل حمل با باتری داخلی، که امروزه با نام «مودم همراه» یا «مودم جیبی» شناخته می‌شوند، به‌سرعت محبوب شدند و بخش بزرگی از کاربران اینترنت سیار را به خود اختصاص دادند. این مودم‌ها امکان اشتراک‌گذاری اینترنت با چندین دستگاه به‌صورت هم‌زمان را فراهم کردند و نقش مهمی در رشد مصرف اینترنت همراه در ایران داشتند.

جمع‌بندی

از نخستین مودم‌های حجیم دهه ۱۹۶۰ تا مودم‌های سبک و قابل حمل 5G امروزی، مسیر طولانی اما پیوسته‌ای طی شده است.
اگرچه AT&T با معرفی Bell 103، نخستین مودم تجاری را عرضه کرد، اما شرکت Livermore Data Systems را می‌توان یکی از پیشگامان واقعی در معرفی مودم‌های قابل حمل دانست.
در ایران نیز، پس از ورود اینترنت دانشگاهی در اوایل دهه ۷۰، مودم‌های قابل حمل خانگی در میانه همان دهه به دست کاربران رسیدند و امروز مودم‌های همراه و مودم‌های موبایلی بخش مهمی از زیرساخت دسترسی کاربران به اینترنت در کشور را تشکیل می‌دهند.