تاریخچه ورود فیبر نوری به ایران؛ از اولین قدم‌ها تا شکل‌گیری شبکه سراسری

ورود فیبر نوری به ایران یکی از مهم‌ترین نقاط عطف تاریخ ارتباطات کشور به شمار می‌آید؛ فناوری‌ای که امروز ستون فقرات اینترنت ثابت، شبکه‌های بین‌شهری و حتی پروژه‌های «فیبر تا خانه» محسوب می‌شود. اما اولین بار فیبر نوری چه زمانی وارد ایران شد و نخستین مسیر عملیاتی آن کجا بود؟

بر اساس روایت‌های تاریخی موجود، مسیر شکل‌گیری این فناوری در ایران طی چند مرحله کلیدی رقم خورد: آغاز پژوهش‌ها در اوایل دهه ۱۳۶۰، شکل‌گیری ظرفیت تولید داخلی در سال ۱۳۶۷ و سپس راه‌اندازی نخستین ارتباط‌های عملیاتی در بازه ۱۳۶۷ تا ۱۳۶۸.

فیبر نوری چه زمانی برای اولین بار وارد ایران شد؟

اگر ورود فناوری را نه صرفاً یک تاریخ، بلکه یک «روند» بدانیم، می‌توان گفت دهه ۱۳۶۰ نقطه آغاز جدی آشنایی و سرمایه‌گذاری ایران بر فناوری فیبر نوری بود. در همین دهه، فعالیت‌های تحقیقاتی و زیرساختی به‌تدریج زمینه را برای اجرای ارتباطات نوری فراهم کرد.

این روند در سال ۱۳۶۷ وارد فاز صنعتی مهم‌تری شد؛ زمانی که تولید کابل‌های مخابراتی نوری در داخل کشور شکل گرفت و مسیر توسعه شبکه از وابستگی صرف به واردات فاصله گرفت.

اولین خط فیبر نوری ایران: مسیر تهران–کرج

در پاسخ به این سؤال پرتکرار که اولین خط فیبر نوری ایران کجا راه‌اندازی شد، بیشتر روایت‌ها به مسیر تهران–کرج اشاره دارند. برخی منابع زمان اجرای این پروژه را سال ۱۳۶۷ و برخی دیگر ۱۳۶۸ ذکر می‌کنند. درباره طول مسیر نیز اعداد متفاوتی گزارش شده است (حدود ۴۵ تا ۵۴ کیلومتر).

جمع‌بندی این داده‌ها نشان می‌دهد که نخستین تجربه عملیاتی مهم فیبر نوری بین‌شهری ایران در همین محور و در بازه زمانی ۱۳۶۷ تا ۱۳۶۸ رقم خورده است؛ مسیری که به‌نوعی سکوی پرتاب توسعه ارتباطات نوری کشور شد.

توسعه فیبر نوری در ایران؛ از یک مسیر آزمایشی تا شبکه ملی

پس از تجربه تهران–کرج، توسعه فیبر نوری در ایران با سرعت بیشتری ادامه یافت و وارد برنامه‌های گسترده‌تر مخابراتی شد. در دهه ۷۰ و اوایل دهه ۸۰، پروژه‌های بزرگ بین‌شهری باعث شدند شبکه فیبر نوری از یک فناوری نوظهور به زیرساخت حیاتی ارتباطی کشور تبدیل شود.

این توسعه به شکل خلاصه چنین روندی داشت:

• •
  اوایل دهه ۱۳۶۰: شروع پژوهش‌ها و آماده‌سازی زیرساختی
• •
  ۱۳۶۷: تقویت ظرفیت تولید داخلی کابل‌های نوری
• •
  ۱۳۶۷ تا ۱۳۶۸: راه‌اندازی نخستین مسیر بین‌شهری مهم در محور تهران–کرج
• •
  دهه ۷۰ و اوایل ۸۰: اجرای پروژه‌های گسترده بین‌شهری و افزایش ظرفیت شبکه

نقش تولید داخلی در رشد شبکه فیبر نوری ایران

یکی از عوامل شتاب‌گیری توسعه این فناوری، شکل‌گیری زنجیره تولید داخلی بود. وقتی تولید کابل نوری در داخل کشور قوت گرفت، هزینه‌ها کاهش یافت و امکان اجرای پروژه‌های وسیع‌تر فراهم شد. این موضوع کمک کرد شبکه فیبر نوری ایران از فاز محدود و آزمایشی، به ساختارهای گسترده و سراسری برسد.

چرا دانستن تاریخچه فیبر نوری برای امروز مهم است؟

امروز که پروژه‌های FTTH یا فیبر تا منازل در کانون توجه کاربران و سیاست‌گذاران قرار دارد، بررسی گذشته نشان می‌دهد این موج جدید یک اتفاق ناگهانی نیست. فیبر نوری ابتدا برای توسعه شبکه‌های مادر و بین‌شهری رشد کرد و حالا مسیر طبیعی آن، رساندن این ظرفیت به لایه دسترسی و کاربران نهایی است.

به بیان ساده:
آنچه امروز در شهرها با عنوان «فیبرکشی خانگی» می‌بینیم، ادامه منطقی راهی است که از دهه ۶۰ آغاز شد.

جمع‌بندی

تاریخچه ورود فیبر نوری به ایران روایت یک حرکت مرحله‌ای است:
از پژوهش‌های دهه ۱۳۶۰ و تقویت تولید داخلی در سال ۱۳۶۷ تا اولین مسیر عملیاتی تهران–کرج در بازه ۱۳۶۷/۱۳۶۸ و سپس توسعه گسترده شبکه در دهه‌های بعد.

این تاریخچه نشان می‌دهد فیبر نوری در ایران یک فناوری تازه‌وارد نیست؛ بلکه زیرساختی بالغ و راهبردی است که اکنون نقش اصلی را در آینده اینترنت ثابت کشور بازی می‌کند.